Տեր ԳԵՎՈՐԳ Զ ՉՈՐԵՔՉՅԱՆ

(1934թ. թեմում եղել է հայրապետական պատվիրակ)

Ծնվել է 1868թ. Նոր Նախիջեւանում: Սովորել է նախ տեղի ծխական դպրոցում, ապա՝ հոգեւոր սեմինարիայում: Այնուհետեւ բարձր առաջադիմությամբ ավարտել է Գեւորգյան ճեմարանը, լինելով նրա առաջին երեք սաներից, որ ձեռնադրվել է սարկավագ:  1889- 1894 թթ. Լայպցիգի համալսարանում ուսանել է աստվածաբանություն եւ զուգահեռ սովորել նույն քաղաքի կոնսերվատորիայում:

Վերադառնալով հայրենիք, մեկ տարի Գեւորգյան ճեմարանում դասավանդել է երաժշտություն: 1913-ին ձեռնադրվել է վարդապետ եւ նշանակվել Նոր Նախիջևանի առաջնորդական փոխանորդ: Այնտեղ բուռն մանկավարժական, հայրենասիրական ու երաժշտական գործունեություն է ծավալել:

1916 թ. արժանացել է ծայրագույն վարդապետության աստիճանի, ապա նշանակվել Սինոդի անդամ: Միաժամանակ, որպես եղբայրական օգնության կոմիտեի անդամ, ապա՝ նախագահ զբաղվել է գաղթականության կարիքների ու հոգսերի լուծմամբ:

1917 թ. ձեռնադրվել է եպիսկոպոս, դարձել Մայր Տաճարի լուսարարապետ: 1922-1927 թթ. Գեւորգ եպս. Չորեքչյանը Վիրահայոց թեմի առաջնորդն էր:

1925 թ. նա ստացել է արքայություն, իսկ 1927թ. դարձել Գերագույն հոգեւոր խորհրդի անդամ:

Շիրակում աշխատելիս համառորեն պայքարել է թեմի եկամուտներն ավելացնելու, յուրաքանչյուր կոպեկը խնայողաբար ծախսելու համար, քանի որ իշխանության կողմից ճնշումները շատ էին: Հարկերը բազմապատիկ ավելին էին, քան այլ հիմնարկ- ձեռնարկություններինը:

1938-ին կաթողիկոս Խորեն Ա Մուրադբեկյանի եղերական մահից հետո՝ մինչև 1941-ը, ղեկավարել է Հայ եկեղեցու գործերը: 1941-ի ապրիլին Ազգային- եկեղեցական ժողովում ընտրվել է կաթողիկոսական տեղապահ:

Երկրորդ համաշխարհայինի տարիներին սփյուռքահայության շրջանում կազմակերպել է հանգանակություն ՙՍասունցի Դավիթ՚  եւ ՙԳեներալ Բաղրամյան՚ տանկային շարասյուների ստեղծման համար:

Սկսել է հրատարակել Մայր Աթոռի ՙԷջմիածին՚ ամսագիրը:

1945-ի ապրիլին 19-ին Մոսկվայում բարձրացրել է Արեւմտյան Հայաստանի խնդիրը: Այդ հանդիպման արդյունքում Մայր Աթոռի նկատմամբ վերաբերմունքը որոշ չափով փոխվել է: Հաջողվել է կանխել եկեղեցիների բարբարոսական քանդումը:

1945 թ. հունիսի 16-22-ը ազգային- եկեղեցական ժողովը Գեւորգ արքեպիսկոպոս Չորեքչյանին ընտրեց Ամենայն Հայոց կաթողիկոս:

1945-ի հոկտեմբերի 25-ին կոնդակով դիմել է ԽՍՀՄ-ի, ԱՄՆ-ի եւ Մեծ Բրիտանիայի կառավարություններին` հայկական հողերը Թուրքիայից հետ ստանալու խնդրանքով:

Նա մեծ ավանդ է ունեցել 1946- 48-ի հայրենադարձության կազմակերպման գործում: 1947-ի ապրիլի 20-ին հրապարակել է ընդարձակ մի կոնդակ` Հայկական հարցի լուծման մասին: Ողջունել է 1947-ի ապրիլին Նյու Յորքում գումարված Հայկական համաշխարհային կոնգրեսը, որի նպատակն էր վերստին արծարծել Թուրքիայի բռնագրաված հայկական տարածքների վերադարձման հարցը: Ինն տարվա գահակալության ընթացքում նա հասցրեց վերակազմակերպել ներքին եւ արտաքին թեմերը: Վերաբացվեցին Մայր Աթոռի տպարանը, գրադարանը, հոգեւոր ճեմարանը, վանքապատկան շենքերի ու վանքերի մի մասը եւ այլն:

Վախճանվել է 1954-ին։

Տեր ԱՐՏԱԿ եպիսկոպոս ՍՄԲԱՏՅԱՆՑ

(թեմը ղեկավարել է  երկու անգամ՝ 1920-1922 եւ 1928- 1930թթ.)

Ծնվել է 1876 մարտի 19-ին (ավազանի անունով՝ Ղազար) Հայաստանի Տավուշ գյուղում:

Գերազանցությամբ ավարտել է Թիֆլիսի Ներսիսյան հոգեւոր դպրոցը:

1895-ին ընդունվել է Մայր Աթոռի միաբանների շարքը, իսկ 1896թ. հունիսի 14-ին ձեռնադրվել սարկավագ:

1897թ. պաշտպանելով ՙՍկիզբն վիճաբանութեանց Քաղկեդոնական ժողովոյն ի հայս՚ թեմայով ավարտաճառը` Գեւորգյան հոգևոր ճեմարանն ավարտել է եւ հաջորդ ուստարում դասավանդել նույն կրթարանում:1899-1902թթ. Դորպատի համալսարանում որպես ազատ ունկնդիր հետեւել է դասընթացներին, հարստացրել իր գիտելիքները::

1902թ. Ղազար սարկավագը ձեռնադրվել է կուսակրոն քահանա` վերանվանվելով Արտակի: 1903թ. Արտակ աբեղա Սմբատյանցը ստացել է վարդապետական մասնավոր 4 աստիճան եւ գավազան կրելու իրավունք:

1904 թվականից ի վեր աշխատակցել է ՙԱրարատ՚ ամսագրին, ուր հանդես է եկել ինքնուրույն քարոզներով, ուսումնասիրություններով եւ ռուսերենից ու գերմաներենից կատարած կրոնական, քարոզչական, դավանաբանական գործերի թարգմանությամբ:

Գրել է ՙՀամառոտ պատմություն Տաթեւի վանքի՚ պատկերազարդ աշխատությունը, որն առաջին անգամ 1930թ. տպագրվել է Հալեպում, ՙՏաթեւ՚ տարեգրքի Զ տարում (էջ 227- 357): 1934 թվականին ավարտել է ՙՍուրբ Էջմիածնի միաբանության գրական- կրթական գործունեությունը եւ Մայր Աթոռի տպարանը (1512- չորս հարյուրամյակ հայ տպագրության- 1912)՚ աշխատությունը, որը տպագրվել է ՙԷջմիածին՚ ամսագրում: Այստեղ է տպագրվել նաեւ ՙԳրացուցակ Էջմիածնի տպարանից լույս տեսած գործերի՚ աշխատությունը: Գրել է նաեւ Գյումրու չորս եկեղեցու կառուցման համառոտ պատմությունը, որն անտիպ է:

Տարբեր տարիների եղել է Գեղարքունիքի, Ծաղկաձորի, Բաքվի գործակալ, Նոր Նախիջևանի եւ Բեսարաբիայի թեմի կոնսիստորիայի անդամ, Մայր Աթոռում վարել տարբեր պաշտոններ` գանձապահ, տպարանի տեսուչ, մի շարք հանձնաժողովների անդամ:

1914թ. հունվարի 30-ին նշանակվել է Ալեքսանդրապոլում վիճակի փոխանորդ: Այստեղ նա ակտիվ գործունեություն է ծավալել Առաջին աշխարհամարտի պատճառով գաղթական դարձած հայերին օժանդակելու ուղղությամբ:

1920թ. օգոստոսի 31-ին Գեւորգ Ե Սուրենյանցը Ալեքսանդրապոլի վիճակն առանձնացրել է Երևանի թեմից եւ ստեղծել Շիրակի թեմ, որն Արտակ վրդ. Սմբատյանցը ղեկավարել է մինչև 1921թ. սեպտեմբերի 9-ը: Սա մեր ժողովրդի պատմության ամենախառնաշփոթ ժամանակաշրջաններից էր: Մի կողմից Առաջին Հանրապետությունը կարծես թե ամրապնդվում էր, Սեւրում կնքված խաղաղության պայմանագիրը մեծ հույսեր էր ներշնչում, մյուս կողմից մայիսյան ու փետրվարյան ապստամբություններ, այնուհետեւ աթեիստների իշխանություն: Սակայն նա որքան էր սիրվել ժողովրդի կողմից, որ 1922- 1927թթ. Սյունյաց թեմը ղեկավարող Արտակ Սրբազանին Շիրակի թեմական պատգամավորական ժողովը միաձայն նորից ընտրել է թեմակալ առաջնորդ եւ նրան վերադարձրել:

Իսկ 1929թ. դեկտեմբերի 10-14 Թիֆլիսում գումարված Վիրահայոց թեմական պատգամավորական ժողովն է թեմակալ առաջնորդի պաշտոնով Թիֆլիս հրավիրել նրան:

1932-1935թթ. Արտակ եպս. Սմբատյանցը պաշտոնավարել է Մայր Աթոռում, իսկ 1935թ. սկզբներին նշանակվել Երեւանի թեմի հայրապետական լիազոր ներկայացուցիչ:

Սակայն 1937թ. ապրիլի 13-ին Երեւանի առաջնորդարանում ՆԳԺԿ պետական անվտանգության վարչության աշխատակիցները ձերբակալել են Արտակ եպս. Սմբատյանցին: 1937թ. օգոստոսի 31-ին ՀՍՍՀ ՆԳԺԿ տխրահռչակ եռյակի նիստում անհիմն մեղադրանքով որոշել է նրան գնդակահարել, որն էլ ի կատար է ածվել 1937թ. սեպտեմբերի 2-ի լույս 3-ի գիշերվա ժամը 2-ին:

1957թ. նոյեմբերի 5-ին ՀԽՍՀ գերագույն դատարանի քրեական գործերի կոլեգիան ՀԽՍՀ ՆԳՆ եռյակի այդ որոշումը հայտարարել է չեղյալ:

Արտակ եպիսկոպոս Սմբատյանցի անունն է կրում Գյումրու կենտրոնական փողոցներից մեկը, որն սկսվում է Ազատության հրապարակի մոտից՝ ՙՍուրբ Յոթվերք՚ եկեղեցու տարածքից:

Տեր ԱՇՈՏ եպիսկոպոս ՇԱԽՅԱՆ

(1922-1924 թթ.)

Ծնվել է 1898թ.: Ավարտել է Թիֆլիսի Ներսիսյան հոգեւոր դպրոցը, այնուհետեւ ուսումը շարունակել ս. Էջմիածնի Գեւորգյան հոգեւոր ճեմարանում: 1886թ. նոյեմբերի 29-ին ձեռնադրվել է սարկավագ, 1890թ. հոկտեմբերի 14-ին աբեղա: Աշխատել է տարբեր թեմերում: 1893թ. ստացել է վարդապետական կոչում: Մայր Աթոռում վարել է զանազան պաշտոններ: Օծվել է եպիսկոպոս եւ դարձել Շիրակի թեմի առաջնորդ: Հարել է ՙԱզատ եկեղեցական՚ շարժմանը: Գեւորգ Ե Կաթողիկոսի կողմից կարգալույծ է արվել: Մահացել է 1926թ.:

Տեր ԻՍԱՀԱԿ եպիսկոպոս ՏԵՐ- ՄԻՔԱՅԵԼՅԱՆ

(1924-1928 թթ.)

Ծնվել է 1868թ. Արցախի Բանանց գյուղում, սովորել է Գեւորգյան հոգեւոր ճեմարանում:

Եղել է Մայր Աթոռ Ս. Էջմիածնի միաբան:

Ձերբակալվել է 1936թ.: 1937թ. հուլիսի 21-ին ՀԽՍՀ ՆԳԺԿ ՙեռյակի՚ որոշմամբ դատապարտվել է 5 տարվա աքսորի: Մահացել է 1938թ. մարտի 1-ին, աքսորավայրում:

Տեր ԱՐՍԵՆ արքեպիսկոպոս ՂԼՏՃՅԱՆ

(թեմը ղեկավարել է 1941-1943 թթ.)

Ալեքսանդրապոլցի է, ծնվել է 1868-ին: Նախնական կրթությունն ստացել է տեղում, ապա ավարտել Ներսիսյան դպրոցը (1894): 1907- 13- ին արտասահմանում ստացել է բարձրագույն իրավաբանական կրթություն:

Շիրակի թեմը ղեկավարելուց բացի վարել է եկեղեցական այլ  պաշտոններ: Բավականին խելացի, կիրթ անձնավորություն է եղել: Գործունեության հիմքում լուսավորության տարածումն է դրել: Հոգեւոր գործունեությանը զուգահեռ, Ղլտճյանն զբաղվել է նաեւ իրավագիտությամբ: Հայտնի է որպես հայ հին իրավունքին (եկեղեցական ժողովներ ու կանոնական որոշումներ, ամուսնաընտանեկան իրավունք եւ այլն) նվիրված աշխատություններով: Հատկապես արժեքավոր են բաժինքի (օժիտ), տնփեսայության, գնմամբ ամուսնության, նշանադրության իրավահարաբերությունների մասին նրա գործերը:

Մշակել է նաեւ հայ նահապետական ընտանիքի ճյուղագրությունը, փորձել է տալ մեր ժողովրդի ընտանեկան իրավունքի համակարգը: Արիական եւ սեմական իրավունքների միջեւ եղած տարբերությունը Ղլտճյանը բացատրել է ռասսայական տարբերություններով: Մահացել է 1943թ. Էջմիածնում:

Տեր ՌՈՒԲԵՆ արքեպիսկոպոս ԴՐԱՄԲՅԱՆ

(թեմը ղեկավարել է 1945թ.)

Նա հոգեւորական էր, մանկավարժ, բանաստեղծ, թարգմանիչ, հրապարակախոս: Ծնվել էր Էրզրումի Հին Բայազետ գյուղում, սկզբնական կրթությունն ստացել ՙՄիացյալ ընկերության՚ տեղի վարժարանում, ապա սովորել Գեւորգյան ճեմարանում: Երկար ժամանակ ծխական դպրոցներում զբաղվել է ուսուցչությամբ:

Եղել է քրդական այբուբենի ստեղծման հանձնաժողովի անդամ, ղեկավարել քուրդ ուսուցիչների առաջին դասընթացները, պատրաստել քրդական առաջին դասագրքերը, քրդերենի թարգմանել մի շարք գրքեր: Նա այդ լեզվով առաջին պիեսի հեղինակն է եւ առաջին թատերական խմբի ստեղծողը:

1944-ին ընդունել է հոգեւոր կոչում, հաջորդ տարի ձեռնադրվել եպիսկոպոս, դարձել ՙԷջմիածին՚ամսագրի գլխավոր աշխատակիցներից մեկը:

Մեկ տարի ղեկավարելով Շիրակի թեմը, կարողացել է դրսեւորել իր կազմակերպչական ունակությունները, եւ 1946-ին Վեհափառ Հայրապետը նրան արդեն վստահել է Թեհրանի թեմի առաջնորդությունը: Այստեղ նա մեծ աշխատանք է կատարել պարսկահայերի հայրենադարձության համար:

Նշանակալից էր նրա ներդրումը մեր եկեղեցու հետպատերազմյան հոգեւոր- մշակութային վերածննդի ժամանակ: Վախճանվել է 1952-ին:

Տեր ԳԱՐԵԳԻՆ ծ. վարդապետ ՀԱԿՈԲՅԱՆ

(թեմը ղեկավարել է 1946-48 եւ 1950-1952 թթ.)

Տեր ՍՈՒՐԵՆ եպիսկոպոս ԹՈՐՈՍՅԱՆ

(թեմը ղեկավարել է 1948-1950 թթ.)

Ծնվել է 1884 թ. Ալաշկերտում (Թոփրագ Կալե)։ Նախնական կրթությունն ստացել է ծխական դպրոցում, ապա ընդունվել Գեւորգյան ճեմարան, որն ավարտել է 1907- ին եւ սկսել զբաղվել ուսուցչությամբ

1913- ին դարձել է կուսակրոն քահանա եւ նշանակվել Ամարասի վանքի վանահայր: Մինչեւ 1943-ը միաժամանակ զբաղվել է ուսուցչությամբ։

1943— 1945 թթ. Հյուսիսային Կովկասի թեմի առաջնորդն էր: 1945-ին ձեռնադրվել է եպիսկոպոս եւ նշանակվել Ռումինիայի թեմի առաջնորդ։ Այնուհետեւ պաշտոնավարել է Շիրակի, ապա Բաքվի թեմերում։

1955—1962-ին, հիվանդության պատճառով, Սուրեն սրբազանը քաշվել է  աշխատանքից եւ մնացել Մայր Աթոռում։

Մահացել է 1962-ին:

Տեր ԿՈՄԻՏԱՍ վարդապետ ՏԵՐ- ՍՏԵՓԱՆՅԱՆ

(թեմը ղեկավարել է 1955- 1957 թթ.)

Ծնվել է 1925 թ. Սիրիայում: Նախնական կրթությունն ստացել է Ալեքսանդրետի ազգային Նուպարյան եւ Բեյրութի Աբգարյան դպրոցներում (1934-1940 թ.): Ապա ընդունվել է  Երուսաղեմի Ժառանգավորաց վարժարանը, որն ավարտել է, սարկավագ ձեռնադրվել եւ մի տարի հետեւել Երուսաղեմի ընծայարանին:

1947-ին ներգաղթել է Հայաստան եւ մի տարի սովորել Երեւանի երաժշտական տեխնիկումում:

1948-ին արկավագի կոչումով ընդունվել է Ս. Էջմիածնի միաբան: Ավելի քան երեք տարի որպես ավագ սարկավագ  սպասարկելուց հետո, Մայր տաճարում 1951-ին աբեղա է ձեռնադրվել բարձրաշնորհ Տ. Վահան արք. Կոստանյանի կողմից, որը նկատի ունենալով նորընծայի կիրթ ու քաղցրալուր ձայնը, նրան վերանվանել է Կոմիտաս:

Հայր Կոմիտասը սպասարկել է Թբիլիսիի եւ Բաքվի հայոց եկեղեցիներում, Ս. Էջմիածնի հոգեւոր ճեմարանում պաշտոնավարել որպես կարգ աստվածապաշտության, ժամակարգության եւ եկեղեցական երգեցողության դասատու:

Վազգեն Առաջին կաթողիկոսը շատ է փափագել, որ նրա կատարմամբ շարականներ ձայնագրվեն, սակայն շատ զբաղվածության պատճառով չի ստացվել: Եղել է շատ ընթերցասեր: Գյումրեցիները հիշում են, որ գիշերները կարդում եւ աղոթում էր:

Տեր ՀԱՅՐԻԿ վարդապետ ԱՎԵՏԻՍՅԱՆ

(թեմը ղեկավարել 1957-1959 թթ.)

Ծնվել է 1928 թ. Աշտարակի շրջանի Ուջան գյուղում: Միջնկարգ կրթությունը ծննդավայրում ստանալուց հետո ընդունվել է ԵՊՀ::

Վերջացնելով համալսարանի 2-րդ կուրսը, ընդունվել է նորաբաց հոգեւոր ճեմարանը: Հոգեւորական լինելու սերը վաղուց էր զարթնել նրա երիտասարդ հոգում: Եվ նա հնազանդ գնացել է իր կոչման հետեւից:

1951-ին ձեռնադրվել է սարկավագ եւ իր կյանքը կապել  Հայ Եկեղեցու հետ: Ավարտելով հոգեւոր ճեմարանը, մեկնել է Մոսկվաª Ռուսաց հոգեւոր ճեմարանում խորությամբ ուսումնասիրելու աստվածաբանական առարկաները եւ տիրապետելու ռուսաց լեզվին:

1954 թ. Ս. Խաչվերացի տոնի օրը Մայր Տաճարում երեք ընկերների հետ  Հենրիկը ձեռնադրվել է կուսակրոն քահանա: Հետագայում

նրա վստահվել է Շիրակի թեմի ղեկավարումը:

Այնուհետեւ Երեւանի պետական համալսարանում գրաբարի դասախոս է աշխատել:

Տեր ԵՂԻՇԵ վրդ. ՍԱՐԳՍՅԱՆ

(թեմը ղեկավարել է 1959-1960 թթ.)

Ծնվել է 1929 թ. Էջմիածնում, ավարտել տեղի թիվ 1 միջն. դպրոցը, ապա՝ վերաբացված հոգեւոր ճեմարանը՝ դառնալով նրա առաջին շրջանավարտներից մեկը: 1951-1952 թթ. սովորել է Զագորսկի (ՌԴ) հոգեւոր ակադեմիայում:

Վերադառնալով՝ դարձել է  Մայր Տաճարի լուսարարապետի օգնական: 1954 թ. ձեռնադրվել է քահանա, ապա դարձել վարդապետ: Այդ ընթացքում ընդունվել եւ ավարտել է նաեւ Երեւանի մանկավարժական ինստիտուտի հեռակա բաժինը, աշխատել Մատենադարանում:

1978 թ. նշանակվել է Ս. Գեղարդ վանքի վանահայր: Միաժամանակ Մայր Աթոռ Ս. էջմիածնի ճեմարանում դասավանդել է Հայ Եկեղեցու պատմություն առարկան: 2000 թ.նշանակվել Մայր Աթոռ Ս. էջմիածնի Գեւորգյան հոգեւոր ճեմարանի տեսուչ:

Տեր ՄԱՇՏՈՑ եպիսկոպոս ԹԱՋԻՐՅԱՆ

(թեմը ղեկավարել է 1960-1971 թթ.)

Ծնվել է 1895 թ. Կեսարիա նահանգի Կարմիր գյուղում: Նախնական կրթությունն ստացել է տեղի ծխական դպրոցում, այնուհետեւ սովորել Կեսարիայի Ս. Կարապետ վանքին կից հոգեւոր դպրոցում:

Մի կերպ ազատվելով ցեղասպանությունից, բնակություն է հաստատել Փարիզում: Այստեղ հետեւել է իրավաբանական եւ պատմագիտական դասրնթացների:

1947-ին ներգաղթել է Հայաստան, իր մասնագիտությամբ աշխատել տարբեր հիմնարկներում:

1955 թ. ձեռնադրվել է աբեղա: 1956- 1960 թթ. Մայր Աթոռի միաբանական սեղանատան վարիչն է եղել: 1959 թ. ստացել է վարդապետական աստիճան:  1962 թ. ձեռնադրվել է եպիսկոպոս:

Շիրակում ծավալել է թեմական, քարոզչական, շինարարական արդյունավետ աշխատանք՝ ի պայծառություն թեմի եկեղեցիների եւ համայնքների: Եկեղեցում ջեռուցման համակարգ է ստեղծել, որը հազվագյուտ բան էր: Նորոգումներ է կատարել:

1971 թ. Տ. Մաշտոց սրբազանը հիվանդության պատճառով հրաժարվել է թեմական պաշտոնից: Վախճանվել է 1973-ին:

Տեր ՆԱՐԵԿ եպիսկոպոս ՇԱՔԱՐՅԱՆ

(թեմը ղեկավարել է 1971-1990 թթ.)

Դամասկոսում ծնված Արշավիրենց եղեռնապուրծ ընտանիքը 1946թ. երբ հայրենադարձվեց, նա 14 տարեկան էր: Շատ էր տարբերվում հասակակիցներից: Տարբերությունը ոչ միայն խոսվածքի եւ հագուստի մեջ էր, այլեւ` հավատքի, մեծ հայրենասիրության եւ ավանդապահության: Ինչպես մյուս հայրենադարձները, այնպես էլ Շաքարյաններն իսկական հայ հավատացյալներ էին: Դեռ վաղ տարիքից եկեղեցում ՙմոմ էր բռնում՚:

ՈՒստի պատահական չէր, որ դպրոցն ավարտելուց եւ 3 տարի բանակում ծառայելուց հետո Արշավիր Շաքարյանը Ս.Էջմիածնի հոգեւոր ճեմարան գնաց:

Դա 1958 թվականն էր: Երկու տարի անց ձեռնադրվեց սարկավագ: 1961-ին, որպես ավարտաճառ ներկայացնելով ՙԳէորգ Զ կաթողիկոսի կեանքն ու գործունէութիւնը՚ ուսումնասիրությունը, ավարտեց ճեմարանը:

Սակայն երիտասարդի ուսումնատենչությանը հագուրդ տալու համար դա շատ քիչ էր: Մեկնեց Մոսկվա` Զագորսկի ռուսական մայրավանքում ուսանելու: Այնտեղ երկու տարի նա ուսումնասիրեց աստվածաբանություն ու եկեղեցական պատմություն եւ, հաջողությամբ ավարտելու մասին վկայականով, 1962-ին վերադարձավ հայրենիք:

Վճիռը վաղուց էր կայացրել. ձեռամբ Տ.Հայկազուն արքեպս. Աբրահամյանի, Արշավիր Շաքարյանը օգոստոսի 25-ին ձեռնադրվեց կուսակրոն քահանա, վերանվանվեց Նարեկ աբեղա եւ ամբողջովին նվիրվեց հոգեւոր կյանքին:

Զանազան պաշտոններ վարեց Մայր Աթոռում: 1963-ին Հայր սուրբը, պաշտպանելով ՙՀայ եկեղեցական իրավունքը մինչեւ Ը դարը՚ ուսումնասիրությունը, ստացավ վարդապետական մասնավոր աստիճան եւ լանջախաչ: 1966-ից մինչեւ 1972-ը, Ս.Գեղարդ վանքի վանահայրը լինելով, նա համատեղությամբ ղեկավարեց Ս.Էջմիածնի թանգարանը եւ գրադարանը` զգալիորեն բարեփոխելով դրանց գործունեությունը:

1968թ. ազգային եկեղեցական ժողովը նրան վստահեց Մայր Աթոռի վերստուգիչ հանձնաժողովի անդամի պարտականությունը, որը նա կատարեց 22 տարի:

Տ.Նարեկ եպս. Շաքարյանի կյանքում ամենահիշարժան օրերից մեկը 1971թ. դեկտեմբերի 1-ը դարձավ. Վեհափառ Հայրապետի N717 սրբատառ կոնդանով նշանակվեց Շիրակի թեմի առաջնորդական տեղապահ: Հարազատ քաղաք, հարազատ մարդիկ, բայց այլ դիրքով ու պաշտոնով: Սիրվեց ժողովրդի կողմից, արդարացրեց Վեհափառի հույսերը, եւ Ամենայն Հայոց Հայրապետի կողմից ձեռնադրվեց եպիսկոպոս ու նշանակվեց առաջնորդ Շիրակի թեմի: 1973-ին նրան միաժամանակ, ոչ երկար տեւողությամբ, վստահվեց վարել Ռուսաստանի եւ Նոր Նախիջեւանի առաջնորդության պաշտոնը:

1969- 1970, 1975 եւ 1981 թվականներին, որպես Հոգելույս, Նորին Ս.Օծութ. Տ.Տ. Վազգեն Ա Վեհափառ Հայրապետի գավազանակիր, ընկերակցեց Նորին Ս.Օծությանը արտասահմանյանուղեւորությունների ժամանակ: Անձնապես էլ, եկեղեցական, թե մյուս կարեւոր պաշտոններով, եղել է տարբեր երկրներում, ինչպես նաեւ ԽՍՀՄ մի շարք հանրապետություններում:

1988-ի երկրաշարժի պահին Նարեկ Սրբազանը Գյումրու Ս.Յոթվերք եկեղեցում էր: Նրա սառնասիրտ, հանդարտ պահվածքը հնարավորություն տվեց խուսափելու խուճապից եւ դրա ծանր հետեւանքներից: Նա էր առաջինը, որ մխիթարեց զոհերի հարազատներին: Նաեւ նրա ջանքերի շնորհիվ էր, որ իր հոտում, ինչպես ինքն է գրել. ՙՓառք Աստուծոյ, այս անգամին ալ դիմացանք: Բոլորով ամէն- ամէնը դիմագրաւեցինք վեհանձնօրէն եւ քաջաբար, եւ ոչ ալ ըսուեցաւ` բախտ չունինք, այլ առաւելով փնտռուեցաւ Աստուծով եւ դարերու հոլովոյթով մեր փորձառութիւնը, որ դարձաւ փրկարար միջոց: Հեռու եւ մօտիկ չիկար, այլ միայն ցաւակիցը, եղբայրն ու բարեկամը՚:

Նա առաջինն էր նաեւ, որ սկսեց իր թեմի` Գյումրու, Վանաձորի, Թալինի, Ստեփանավանի եւ այլ բնակավայրերի հոգեւոր եկեղեցական վերականգնողական անհետաձգելի աշխատանքները: Այս հրատապ գործերի առնչությամբ, հրամանով Նորին Ս.Օծութ. Տ.Տ. Վազգեն Ա Ամենայն Հայոց կաթողիկոսի, նա եղավ Իրաքում, Սիրիայում, Եգիպտոսում եւ այլուր, այցելեց քույր եկեղեցիներ:

Այնուհետեւ` 1991- 2008թթ. Տ. Նարեկ եպս. Շաքարյանը ծառայեց Ֆրանսիայում (Փարիզ եւ արվարձաններ¤, ստանձնեց հոգեւոր տեսչությունը Նիսի եւ շրջակայքի` մինչեւ Մոնակո եւ Հյուսիսային Իտալիա:

Նարեկ Սրբազանը նաեւ ակտիվ լրագրական գործունեություն է ծավալել: Հատկապես աղետից հետո նա բազում հոդվածներ է տպագրել ՙԷջմիածին՚, ՙՍիոն՚ ամսագրերում, ՙԶարթօնք՚, ՙՅառաջ՚, ՙԿամք՚, ՙԱրամազդ՚ եւ այլ թերթերում, պատմել կատարվածի մասին ու օգնության կանչով դիմել մարդկությանը: Իսկ 1993թ. լույս տեսավ նրա ՙՄիամսյա օրագիր՚ երկրաշարժի մասին հուշագրությունը:

Տեր ԳՐԻԳՈՐԻՍ արքեպիսկոպոս ԲՈՒՆԻԱԹՅԱՆ

(թեմը ղեկավարել է 1990-1997 թթ.)

Ծնվել է 1946 թ. Էջմիածնում: Սկզբնական կրթությունն ստացել է տեղի թիվ 1 դպրոցում, որի 7-րդ դասարանն ավարտելուց հետո, ընդունվել է Ս. Էջմիածնի հոգեւոր ճեմարանը: Ավարտելուց հետո սովորել է Զագորսկի (ՌԴ) հոգեւոր ճեմարանում եւ հաջողությամբ ավարտել:

1967-68թթ. աշխատել է ՙԷջմիածին՚ ամսագրի խմբագրությունում` վարելով քարոզությունը:

1969թ. նշանակվել է պաշտոնավարելու Օրջոնիկիձե քաղաքի (Վլադիկավկազ, ՌԴ) հայոց եկեղեցում: 1969թ.ձեռնադրվել է կուսակրոն քահանա, դարձել Ռոստովի (ՌԴ) հայոց հոգեւոր հովիվը: 1971-73թթ. եւ 1975- 1979թ. պաշտոնավարել է Ֆրանսիայի (Լիոն եւ Փարիզ) հայկական եկեղեցիներում: 1973-75թթ. ծառայել է բանակում:

Վերադառնալով Մայր Աթոռ, 1979- 80 թթ. ուսումնական տարում վարել է հոգեւոր ճեմարանի տեսչությունը: 1981-ին նշանակվել է Բուենոս Այրեսի Հայրապետական պատվիրակի օգնական, հաջորդ տարվա նոյեմբերին ընտրվել Արգենտինայի թեմի առաջնորդ, իսկ 1983-ին ձեռնադրվել եպիսկոպոս:

1990-1997 թվականները՝ անկախության առաջին տարիների ծանրությունը Շիրակի թեմում ընկան Գրիգորիս սրբազանի ուսերին: Ճիշտ է, պատերազմական դժվարին ժամանակներ էին, բայց ղեկավարներն արդեն աթեիստներ չէին: Եկեղեցին այլեւս պետք էր պետությանը, հոգեւոր դաստիարակության կարիք կար: Գրիգորիս սրբազանի օրոք դպրատունը բացվեց, ճեմարանը բացվեց:

Տ. Գրիգորիս արքեպիսկոպոս Բունիաթյանը Ուկրաինայի հայոց թեմի առաջնորդն է:

Մահացել է 2015 թվականի մարտի 7-ին:

Տեր ՓԱՌԵՆ եպիսկոպոս ԱՎԵՏԻՔՅԱՆ

(թեմը ղեկավարել է 1997-1999թթ.)

Ծնվել է Լիբանանի մայրաքաղաք Բեյրութում, 1939-ին: Ուսանել է Մեծի Տանն Կիլիկիո կաթողիկոսության Անթալիասի, ապա` Բեյթ Մերիի Անկախ դպրեվանքերում եւ Երուսաղեմի Հայոց պատրիարքության ընծայարանում:

1960 թ. ձեռնադրվել է կուսակրոն քահանա: 1963 թ. մեկնել է ԱՄՆ, սովորել մի շարք համալսարաններում: 1964-ից սկսած, ուսմանը զուգահեռ, հովվական պաշտոններ է վարել Նյու Յորքի, Վաշինգտոնի, Դետրոյտի եւ Չիկագոյի Հայաստանյայց Առաքելական եկեղեցիներում:

1967-ին ստացել է վարդապետական, իսկ 1975-ին` ծայրագույն վարդապետական աստիճաններ: Դետրոյտում նրա պաշտոնավարության տարիներին ամբողջությամբ վերանորոգվել է Ս. Հովհաննես Մկրտչի եկեղեցու համալիրը, կառուցվել են երիտասարդական կենտրոնը, պատմության եւ գեղարվեստի Մանուկյան թանգարանը, Մարտիկյան գրադարանը: 1988-1993 թթ. Դետրոյտում  իր նախաձեռնությամբ շուրջ 2 մլն դոլար է հանգանակվել ի նպաստ Հայաստանի եւ Արցախի կարիքների:

1996-ից ի վեր ծառայության է անցել Հայաստանում:

1997-ին նշանակվել է նախ` որպես փոխանորդ, ապա` տեղապահ Շիրակի թեմում: Աչքի է ընկել արվեստի նկատմամբ սիրով, անգլերենի իմացությամբ:

Եվ 2000-ին Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարեգին Բ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի տնօրինությամբ նշանակվել է Մայր Աթոռ Ս. Էջմիածնի թանգարանների տնօրեն: Այնուհետեւ ղեկավարել է կադրերի բաժինը: